کهنه قلعه

تاريخچه و معرفي بنا (وضع موجود)

در میانه های قرن چهارم میلادی وقتی شاپور دوم ساسانی یا همان شاپور ذوالاکتاف با اعرابی که در زمان کودکی او به مرزهای جنوبی ایران تجاوز کرده بودند تسویه حساب کرد تصمیم به جنگ با رومیان گرفت. روشن است که ایران در این جنگ های طولانی نیاز به داشتن قلعه ها و پادگان های نظامی درنزدیکی مرزهای غربی و شمال غرب کشور داشت که بتواند سربازان خود را برای جنگ ساماندهی کند و یا از مرزها محافظت نماید. از این رو دستور ساخت قلعه های متعددی در منطقه آذربایجان که نزدیکترین محل به ارمنستان و سوریه بود داده شد. یکی از این قلعه ها که به دستور شاپور دوم ساسانی و توسط فردی به نام نارسه هرمزد ساخته شد کهنه قلعه مشکین شهر است.
این قلعه در ضلع شمال شرقی شهرستان مشکین شهر و در حاشیه دره خیاوچایی قرار دارد.

نارسه هرمزد كه ازروي كتيبه مشكين شهر مي توان حدس زد اين قلعه به فرمان او ساخته شده)البته سمت او و نام قلعه به علت خرابي خوانده نمي شود) در سطرهاي 9-21 اين كتيبه با افتخار از شاهكار خود به وجد آمده و مي گويد: شهرياران و بزرگان اين اندرز بخوانند و جوانمردانه نظر خود را ابراز دارند كه اگر آن قلعه مورد پسند آنها قرار گيرد به او آفرين گويند در غير اين صورت قلعه بهتري بسازند.
پلان قلعه نامنظم است . راستای درازای آن شمال غرب –جنوب شرق ، است و در شمال به 230 متر و در جنوب به 250 متر می رسیده  که در حال حاضر بیش از 109 متر از ضلع شمالی و بیش از 110 متر از ضلع جنوبی آن باقی نمانده است. پهنای قلعه در قسمت غربی 155 متر و در قسمت شرقی 199.5 متر است. در وسط دیوار ضلع شرقی و گوشه های دیوار ضلع شمالی آثار چهار برج مدور از زمان قاجار باقی مانده است. که از این برج ها فقط برج وسط دیوار ضلع شرقی قابل توجه است و دارای تزئینات خشتی لوزی است.